PROFESOR ZDZISŁAW KRYGOWSKI – PATRON ECSC
Profesor Zdzisław Krygowski to jedna z najważniejszych postaci w matematyce poznańskiej XX wieku, uczony, który miał duży wpływ na rozwój matematyki w Poznaniu w latach 1919–1938.
Zdzisław Krygowski urodził się 22 grudnia 1872 roku we Lwowie. Jego rodzicami byli Antoni i Henryka z domu Maciulska. W latach 1882–1890 uczęszczał wpierw do gimnazjum w Wadowicach, gdzie jego ojciec był dyrektorem, a następnie do III gimnazjum w Krakowie. W 1890 roku, po zdaniu egzaminu dojrzałości z odznaczeniem, rozpoczął naukę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie do 1895 roku studiował matematykę, fizykę i astronomię. W czasie studiów, w latach 1890–1895, pracował w Krakowie jako stypendysta w Obserwatorium Astronomicznym, w tym w Zakładzie Fizycznym, jako asystent m. in. profesora Augusta Witkowskiego. Zdzisław Krygowski w 1893 roku, wraz z T. Łopuszańskim, założył kółko matematyczne studentów UJ. W 1895 roku złożył, z wynikiem celującym, egzamin na nauczyciela matematyki i fizyki w gimnazjum i szkole realnej. W listopadzie tegoż roku uzyskał na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego stopień doktora filozofii na podstawie pracy Z teorii ogólnych twierdzeń Greena. Przez jeden semestr roku akademickiego 1895/96 odbywał studia na uniwersytecie w Berlinie, pracując pod kierunkiem tak sławnych matematyków jak L.T. Fuchs i H.A. Schwarz. Następnie w latach 1896–1898 studiował w na Sorbonie oraz w College de France w Paryżu, gdzie uczęszczał na wykłady P. Appela, E. Borela, E. Picarda i H. Poincarégo. Kontakt z tymi najznakomitszymi matematykami tamtej epoki, z Berlina i Paryża - dwóch wielkich szkół matematycznych drugiej połowy XIX wieku - zadecydował o kierunku zainteresowań Krygowskiego: funkcje specjalne zmiennej zespolonej, a w szczególności funkcje eliptyczne i hipereliptyczne.
Po powrocie z zagranicy w latach 1898–1901 Krygowski pracował kolejno jako nauczyciel matematyki i fizyki w Wyższej Szkole Realnej w Krakowie, w gimnazjum w Przemyślu i w Wyższej Szkole Realnej we Lwowie. W latach 1901–1908 wykładał matematykę jako docent na Wydziale Chemii i Architektury w Szkole Politechnicznej we Lwowie (od 1921 roku Politechnika Lwowska) oraz w Wyższej Szkole Realnej, z przerwą w roku akademickim 1906/1907, wówczas pracował w Paryżu nad rozprawą habilitacyjną. Habilitował się we Lwowie w 1908 roku, na podstawie pracy Sur le développement des fonctions hyperelliptiques en séries trigonométriques. Od 1908 roku, jako profesor nadzwyczajny, a od 1909 jako profesor zwyczajny, pełnił funkcję kierownika II Katedry Matematyki na Wydziale Budowy Maszyn Szkoły Politechnicznej we Lwowie. W tej uczelni był dziekanem Wydziału Inżynierii Wodnej 1913/1914, w następnym roku prodziekanem, rektorem w roku akademickim 1917/1918 i prorektorem 1918/1919.
W 1911 roku był promotorem doktoratu Kazimierza Bartla (1882-1941), późniejszego profesora i rektora Politechniki Lwowskiej, znaczącego polityka: m. in. posła na sejm, senatora, dwukrotnego ministra i kilkakrotnego premiera II Rzeczypospolitej Polskiej.
Profesor Zdzisław Krygowski w 1919 roku przeniósł się do Poznania na nowo utworzony Uniwersytet Poznański. Przez cały okres od 1919 do 1938 roku kierował rozwojem matematyki na Uniwersytecie Poznańskim, w którym pełnił również odpowiedzialne funkcje. W tej uczelni objął, jako profesor zwyczajny (nominacja podpisana przez naczelnika Państwa w 1920 roku), I Katedrę Matematyki, jedną z dwóch nowo utworzonych katedr matematyki na Wydziale Filozoficznym, od 1925 roku na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym (po podziale Wydziału Filozoficznego). W roku akademickim 1919/1920 oraz w latach 1934–1936 pełnił funkcję prorektora z wyboru, a w 1921/1922 roku − dziekana Wydziału Filozoficznego z wyboru. Zdzisław Krygowski był w latach międzywojennych znaną postacią matematyki polskiej, m. in. powierzono mu stanowisko wiceprezesa (1921–1923) i prezesa (1926–1928) Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Wcześniej był również prezesem Oddziału Lwowskiego, a od 1923 roku przez wiele lat (1921–1936) prezesem Oddziału Poznańskiego tegoż Towarzystwa, który tutaj założył. W 1919 roku został powołany na wiceprzewodniczącego pierwszej w Poznaniu Państwowej Komisji Egzaminacyjnej dla Kandydatów na Nauczycieli Szkół Średnich i pełnił tę funkcję przez wiele lat. Od 1920 roku był członkiem Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, w latach 1927–1939 był zastępcą przewodniczącego Komisji Matematyczno-Przyrodniczej, a następnie (od 1949 roku) przewodniczącym Komisji Nauk Przyrodniczych Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Badania naukowe Zdzisława Krygowskiego dotyczyły szeroko pojętej teorii funkcji specjalnych (w tym funkcji eliptycznych i funkcji theta drugiego i trzeciego rodzaju), geometrii różniczkowej i algebry (w tym teorii permutacji z ukierunkowaniem na teorię Galois). Za ważne osiągnięcie Krygowskiego należy uznać wyniki badań, które zawierają zastosowanie metody rozwinięcia trygonometrycznego podanej przez Paula Appela do pewnych klas ważnych arytmetycznie funkcji przestępnych, np., hipereliptycznych funkcji theta rodzaju drugiego i trzeciego. Matematyka, którą przed laty tworzył Krygowski, w naszych czasach stanowi część teorii powierzchni Riemanna, teorii funkcji specjalnych, analizy harmonicznej i algebry abstrakcyjnej. Krzywe eliptyczne, do których mają zastosowanie pewne wyniki Krygowskiego, są współcześnie, w wersjach określonych nad ciałami skończonymi, podstawowym narzędziem do tworzenia algorytmów kryptograficznych. Badania Krygowskiego dotyczyły nie tylko matematyki czystej. Zajmował się również zastosowaniami matematyki w chemii i medycynie. Współpracował z wybitnym poznańskim biochemikiem i fizjologiem Stefanem Dąbrowskim z Katedry Chemii Fizjologicznej Uniwersytetu Poznańskiego. Otrzymane przez nich wyniki zostały zastosowane m. in. „do badania dyfuzji w porach warstw wodonośnych naszych źródeł mineralnych, a także w sieci naczyń kapilarnych układu krwionośnego”.
Krygowski posiadał dużą wiedzę matematyczną i szerokie zainteresowania. Dla Wiadomości Matematycznych pisał recenzje najnowszych książek (m.in., E. Borela i J. Hadamarda), wydawanych w języku francuskim i niemieckim. Był autorem prac przeglądowych, a także tłumaczył prace przeglądowe autorów zagranicznych. Było to jedno z pierwszych seminariów, na którym Profesor Krygowski przez 19 lat prowadził i organizował seminarium naukowe na Uniwersytecie Poznańskim, w którym brali udział studenci starszych lat studiów (w zależności od roku uczestniczyło w nich od 30 do 120 osób), m. in. dyskutowano zagadnienia związane z kodowaniem. Bibliografia Krygowskiego obejmuje 48 pozycji, w tym 27 artykułów naukowych, 3 podręczniki akademickie z matematyki wyższej, 6 recenzji książek opublikowanych w „Wiadomościach Matematycznych”, 4 artykuły historyczne, jedno tłumaczenie pracy Peano oraz 7 historycznych artykułów o Chopinie.
Praca profesora Zdzisława Krygowskiego na Uniwersytecie w Poznaniu miała charakter pionierski, także w zakresie organizacji matematyki, zwłaszcza w pierwszym dziesięcioleciu po otwarciu Uniwersytetu. Ważnym zadaniem dla profesora Zdzisława Krygowskiego był dobór kadry naukowej i kształcenie studentów. Warto odnotować, że pierwsze na Uniwersytecie Poznańskim doktoraty z matematyki uzyskali pod jego kierunkiem Kazimierz Cwojdziński oraz Lidia Seipelt. Kazimierz Cwojdziński zasłynął w Poznaniu jako znakomity nauczyciel matematyki, m. in. w Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego oraz Gimnazjum i Liceum im. Gotthilfa Bergera o profilu matematyczno-fizycznym, gdzie był także dyrektorem. Na Uniwersytecie Poznańskim w okresie międzywojennym prowadził zajęcia z matematyki i z dydaktyki matematyki. Po wojnie został mianowany profesorem w Szkole Inżynierskiej w Poznaniu. Lidia Seipelt była asystentem w Katedrze Matematyki na Uniwersytecie Poznańskim, gdzie pracowała na tym stanowisku do 1939 roku.
Świetnym przykładem ilustrującym poziom wykształcenia absolwentów matematyki poznańskiej z tego okresu są spektakularne osiągnięcia Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego. Na przełomie lat 1928/29 Sztab Główny Wojska Polskiego w Warszawie zwrócił się do profesora Zdzisława Krygowskiego z prośbą o pomoc przy zorganizowaniu kursu szyfrów na Uniwersytecie w Poznaniu. Kurs przeprowadzono dla kilkunastu wyróżniających się studentów matematyki, biegle władających językiem niemieckim. Dnia 1 września 1932 roku trzej wymienieni absolwenci matematyki, wyłonieni spośród uczestników kursu, zostali zaangażowani do pracy w Biurze Szyfrów przy Sztabie Głównym w Warszawie. W ostatnich dniach grudnia tegoż roku pierwsi w świecie złamali szyfr niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Alianci wykorzystali ich osiągnięcia podczas II wojny światowej. Był to znaczący polski wkład do szybszego zwycięstwa aliantów w tej wojnie. Na złamanie szyfru Enigmy miała zasadniczy wpływ pomoc profesora Krygowskiego w zorganizowaniu kursu szyfrów oraz dobre merytoryczne wykształcenie absolwentów matematyki poznańskiej – efekt zainteresowań Krygowskiego teorią reprezentacji grup symetrycznych (nazywanej wtedy teorią permutacji). Do złamania szyfru Enigmy zastosowano połączenie metod kombinatorycznych i probabilistycznych, a przede wszystkim wspomnianą teorię reprezentacji grup symetrycznych. W ten sposób czystoteoretyczne badania matematyczne znalazły zastosowanie w rozwiązywaniu zagadnień o ogromnym znaczeniu praktycznym.
Profesor Krygowski przywiązywał szczególną wagę do stworzenia w Poznaniubiblioteki matematycznej. W dużej mierze dzięki niemu w dwudziestoleciu międzywojennym powstał księgozbiór o charakterze wszechstronnym, w którym znajdowały się zarówno wielotomowe Opera omnia Leonarda Eulera, jak i najnowsze monografie, podręczniki i czasopisma. Księgozbiór ten przetrwał II wojnę światową i był zalążkiem biblioteki Wydziału Matematyki i Informatyki UAM, liczącej dzisiajponad 70 tysięcy woluminów książek i czasopism. Księgozbiór ten stał się nieocenioną pomocą w badaniach naukowych i źródłem wielu inicjatyw twórczych na naszym Uniwersytecie.
Zdzisław Krygowski był matematykiem humanistą. Interesował się sztuką, muzyką, grał na fortepianie. Pisał artykuły związane tematycznie z Fryderykiem Chopinem w „Kurierze Poznańskim” w latach 1926-1935. Był dociekliwym genealogiem Chopina, przyczynił się do ustalenia francuskiego pochodzenia Mikołaja Chopina – ojca Fryderyka. Wcześniej przez wiele lat wzbudzało to emocje i było powodem różnych spekulacji.
W 1913 roku Zdzisław Krygowski ożenił się z Angielką Rose (Rozalią) New (1875–1949). Mieli córkę Alinę, po mężu Korczyńska (1914–1979). Córka Alina po drugiej wojnie światowej była osobistą sekretarką Jana Nowaka Jeziorańskiego dyrektora rozgłośni Radia Wolna Europa w Monachium.
Profesor Zdzisław Krygowski przeszedł na emeryturę w 1938 roku, pracował jednak nadal naukowo i utrzymywał kontakty z Uniwersytetem. Profesor na skutek wysiedlenia w czasie wojny w grudniu 1939 roku, stracił całe swoje mienie, w tym swój prywatnyksięgozbiór liczący około 3000 woluminów. Okres II wojny światowej spędził w Krakowie. W 1945 roku zaczął wykładać na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz na Politechnice Krakowskiej. W 1946 roku na prośbę profesora Orlicza podjął ponownie pracę na Uniwersytecie Poznańskim, jako profesor kontraktowy. Objął wykłady z trzech działów matematyki: algebry wyższej, geometrii różniczkowej i teorii funkcji analitycznych. Od 1949 roku Julian Musielak został przydzielony (jako zastępca asystenta, a następnie młodszy asystent), profesorowi Zdzisławowi Krygowskiemu jako prowadzący ćwiczenia z algebry wyższej, dzięki czemu miał możliwość obserwować jego pracę. Profesor nie prowadził rutynowych wykładów polegających na kolejnym przedstawianiu materiału przewidzianego programem, zostawiając to lekturom studenckim. Wykłady poświęcał wybranym zagadnieniom, które omawiał szczegółowo, zwracając uwagę na motywacje i na umiejscowienie problemu w matematyce oraz jej zastosowaniach. Dygresje z wykładów Krygowskiegodotyczyły historii matematyki i biografii ludzi nauki. Szczególne wrażenie robiła na studentach jego ogólna, nie tylko matematyczna kultura. Profesor Krygowski wykładał do śmierci. Zmarł 10 sierpnia 1955 roku w Poznaniu. Jest pochowany na tutejszym cmentarzu przy ulicy Lutyckiej.
W uznaniu zasług profesorowi Krygowskiemu przyznano ważne ordery i odznaczenia. W roku 1923 uzyskał francuskie Palmy Akademickie – Palmes Académiques z tytułem Officier d΄Académie, a w roku 1929 Medal Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości. W roku 1936 otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – Polonia Restituta oraz Krzyż Oficerski Legii Honorowej francuskiej – d΄Officier de l΄Ordre National de la Légion d΄Honneur. Medal Dziesięciolecia Polski Ludowej przyznano Krygowskiemu w roku 1955, a w roku 2021 nadano imię patrona – profesora Zdzisława Krygowskiego – Eksperckiemu Centrum Szkolenia Cyberbezpieczeństwa w Warszawie (jednostka Ministerstwa Obrony Narodowej).
Autor: prof. UAM dr hab. Magdalena Jaroszewska
Źródła:
